Over de grens

Open access houdt niet op bij de grens. Wetenschap is (en was altijd al) internationaal en zo ook open access, waarin het immers gaat over toegang tot wetenschappelijke resultaten.  Initiatieven in het ene land vinden navolging in en hebben gevolgen voor andere landen. De omslag naar open access zal pas succesvol en duurzaam zijn als alle landen overgaan op open access publiceren. Daarom is het goed op de hoogte te zijn van de belangrijkste ontwikkelingen in het buitenland op open access gebied.

Hieronder een overzicht van de voor Nederland belangrijkste internationale open access initiatieven.

Europese Unie

De Europese Unie ondersteunt open science en open access. Neelie Kroes, voormalig vice-president van de Europese Commissie en Eurocommissaris Digitale Agenda, was een groot voorvechtster van open access. Een onderzoeker die een toelage heeft vanuit het programma van Horizon 2020 is verplicht om open access te publiceren. Dat geld ook voor grants van de European Research Council.

Een Europees open access initiatief, waarin alle Europese landen samenwerken is OpenAIRE. OpenAIRE wordt gefinancierd door de Europese Unie en ondersteunt het EU open access beleid, in eerste instantie voor publicaties en vanaf 2011 ook voor onderzoeksdata. OpenAIRE biedt een infrastructuur (een portal waarin open access publicaties zichtbaar worden) en ondersteunt wetenschappers bij het publiceren in open access. De portal bevat nu 22 miljoen open access documenten en 807.000 datasets afkomstig van 12.000 repositories en Open Access tijdschriften. In Nederland zijn vanaf 2015 de bibliotheek van de Technische Universiteit Delft en Data Archiving and Networked Services (DANS) het aanspreekpunt voor OpenAIRE (National Open Access Desk - NOAD).

OpenAIRE ambieert een structurele entiteit te worden in Europa.

De European Research Council (ERC) heeft in samenwerking met OAPEN een fonds gecreëerd waarmee publicaties, die voortkomen uit door hen gefinancierd onderzoek, in open access wereldwijd zonder barrières online beschikbaar zijn voor iedereen. ERC en OAPEN vinden het vooral van belang dat gepeerreviewde boeken en seriewerken op die manier beschikbaar komen. Voor onderzoekers die een ERC grant ontvangen hebben is publiceren in open access niet langer een optie, maar een verplichting.

Daarnaast is in 2012 het Pasteur4OA (Open Access Policy Alignment Strategies for European Union Research) gestart. Pasteur4OA ondersteunt in de EU landen en instellingen met het ontwikkelen van beleid op gebied van open access. Het project werd in 2016 met een congres afgesloten.

Verenigde Staten

Er is veel steun voor open access in de Verenigde Staten. The National Institute of Health (NIH) verplicht vanaf 2008 dat resultaten van medisch onderzoek gefinancierd door de NIH na 12 maanden  publiek beschikbaar moeten worden gemaakt. In februari 2013 kondigde de regering van de VS beleid aan dat een dergelijke verplichting geldt voor alle resultaten van publiek gefinancierd onderzoek. Prestigieuze universiteiten als Harvard, Princeton en MIT voeren een pro-open access beleid: zij verplichten hun onderzoekers om een artikel te deponeren in de instellingsrepository (een zg. green mandate).

Verenigd Koninkrijk

In het Verenigd Koninkrijk nam de regering in 2012 de aanbevelingen van het rapport van de National Working Group on Expanding Access to Published Research Findings, het Finch-rapport, over. Hiermee werd een belangrijke stap gezet. Het Finch-rapport koos onomwonden voor de gouden route: het publiceren in open access tijdschriften. Daaropvolgend kwam de RCUK (Research Councils UK, belangrijke financier van onderzoek) met aanvullend beleid voor de financiering van open access publicatiekosten.

Natuurlijk was er ook kritiek op deze keuze voor de gouden route. Inmiddels houdt de Finch Group weliswaar vast aan goud, maar wordt ook de belangrijke rol van de groene route in de transitie naar open access onderkend. Het Engelse beleid was een inspiratiebron voor het Nederlandse open access beleid en Nederland en Engeland werken ook samen aan het verder brengen van open access. Over deze samenwerking hebben staatssecretaris Dekker en zijn Britse collega Greg Clark voorjaar 2015 een non-paper geschreven, getiteld “Open access to publications and data”.

Duitsland

In Duitsland ondersteunt de Deutsche Forschungsgemeinschaft, net als in Nederland NWO, het publiceren in open access. Het Max Planck Gesellschaft (MPG) de belangrijkste onderzoeksorganisatie in Duitsland, stond aan de basis van de Berlin Declaration on Open Access. MPG heeft in het voorjaar van 2015 een toonaangevend artikel over de overgang naar open access gepubliceerd. Dit was voor de Nederlandse bibliotheken aanleiding om in juni 2015 een themabijeenkomst over dit onderwerp te organiseren. In Duitsland worden elk jaar succesvolle Open Access Tage gehouden en de Duitse open access website geeft uitgebreide informatie.

Overige landen

Het zou te ver gaan om alle landelijke initiatieven te noemen, maar hier nog  een aantal aansprekende voorbeelden:

In België biedt de universiteit van Luik een voorbeeld van een instelling waar groen open access heel succesvol is.

In Oostenrijk voert het FWF, de Oostenrijkse financier van onderzoek, een vooruitstrevend open access beleid.

De Global Open Access Portal (GOAP) van UNESCO biedt een uitgebreid (en vrij actueel) overzicht van alle open access initiatieven in de verschillende regio’s en  landen.

Internationale initiatieven

De volgende internationale initiatieven zijn van belang.

• In de Knowledge Exchange werken Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Denemarken, Frankrijk en Finland samen aan de bevordering van open access.  In alle vijf landen staat open access hoog op de agenda en binnen de Knowledge Exchange worden kennis en ervaringen gedeeld. Door middel van workshops en publicaties wordt die kennis ook buiten de Knowledge Exchange verspreid.

• De League of European Research Universities (LERU), een groep van 20 vooraanstaande onderzoeksintensieve universiteiten, is een groot voorstander van open access.  In 2011 publiceerde LERU de Roadmap towards Open Access. Deze roadmap nemen veel instellingen als leidraad bij het in gang zetten van open access op hun instelling.

• Vanuit de bibliotheken, traditioneel de aanjagers van open access, zijn LIBER, de organisatie van Europese onderzoeksuniversiteiten, SPARC en SPARC Europe belangrijke organisaties om te noemen. Deze organisaties ondersteunen open access bijvoorbeeld door bij te dragen aan internationale workshops over open access en zij wenden regelmatig hun invloed aan om belangrijke zaken internationaal aan de orde te stellen. Zo was LIBER de drijvende kracht achter The Hague Declaration, een inmiddels door veel internationale organisaties ondertekende verklaring, die vraagt ​​om veranderingen in de wetgeving op gebied van intellectueel eigendom, zodat informatie op grotere schaal  toegankelijk kan worden.

• Op het gebied van de green road (open access via repositories) is COAR (Coalition of Open Access Repositories) actief. COAR zet zich bijvoorbeeld in voor het verbeteren van de interoperabiliteit van repositories, zodat de inhoud van de repositories beter gedeeld kan worden.

• Ook UNESCO ondersteunt open access, omdat open access bijdraagt aan mondiale verspreiding en uitwisseling van kennis.