Open publicaties

Open access betreft alle vormen van peer reviewed publicaties: zowel tijdschriftartikelen als boeken (monografieën).

De open access beweging richtte zich eerst vooral op artikelen in tijdschriften en het business model van tijdschriften zelf. Er ontstonden open access tijdschriften. Inmiddels zijn er bijna 12.000 volledig open access tijdschriften opgenomen in de Directory of Open Access Journals (DOAJ). Sommige uitgevers boden ook de mogelijkheid om in tijdschriften met een abonnementenmodel tegen betaling te kiezen voor het open access publiceren van een los artikel (bijvoorbeeld: Springer Open Choice). Tijdschriften die deze mogelijkheid bieden noemen we hybride tijdschriften. Wetenschappelijke instellingen zijn geen voorstander van de hybride variant, omdat voor deze tijdschriften dubbel betaald wordt: zowel via abonnementen als via APC’s.

Open access voor boeken kwam pas rond 2008 op gang. De reden is dat bij boeken naast de online versie vaak en nog steeds de behoefte aan een gedrukte versie bestaat. De kosten voor een gedrukte versie moeten worden terugverdiend. Het is niet eenvoudig om een kostendekkend business model te vinden voor open access boeken. Een baanbrekend project op gebied van open access voor boeken was het Europese OAPEN (Open Access Publishing in European Networks) project. OAPEN leidde tot de OAPEN foundation, een internationale stichting die open access voor boeken verder wil uitbreiden en momenteel 2 diensten biedt:

• De Directory of Open Access Books (DOAB) is een database die verwijst naar open access boeken op de websites van de uitgevers. Het gaat om peer reviewed boeken die gepubliceerd zijn onder een open access licentie (de CC-BY licentie), dus boeken die “free to read” en “free to share” zijn. Momenteel bevat DOAB 12.000 boeken en hoofdstukken van 280 uitgevers.                                                 

• De OAPEN library. Dit is een repository met 3.500 fulltext beschikbare boeken. Uitgevers kunnen er voor kiezen hun open access boeken in de OAPEN library te plaatsen. De OAPEN library bevat ook boeken die alleen “free to read” zijn.

Meer open access publicaties kunnen worden gevonden:

• Grote internationale open access platforms zijn het Europese OpenAIRE (22 miljoen publicaties) en het mondiale OAIster (50 miljoen publicaties).
• 72.000 Nederlandse proefschriften zijn daarnaast open access beschikbaar via NARCIS (635.0000 open access publicaties) en het internationale platform voor proefschriften DART-Europe E-theses Portal (800.000 OA proefschriften, waaronder die uit NARCIS, van 613 universiteiten uit 28 Europese landen).

Naast open access publicaties wordt het belang van open data steeds groter.