Wat is open access?

Open access is een brede internationale academische beweging die streeft naar vrije, gratis online toegang tot wetenschappelijke informatie, zoals publicaties en data. Als iedereen de inhoud kan lezen, downloaden, kopiëren, distribueren, printen, indexeren, in het onderwijs gebruiken, ernaar en erin zoeken, of anderszins gebruiken binnen de wettelijk geldende afspraken, wordt de publicatie 'open access' genoemd. Er zijn dan geen financiële, juridische of technische barrières om de informatie te lezen.

Open access is ook de term voor een nieuw businessmodel van wetenschappelijk publiceren waarbij informatie zonder kosten voor lezers beschikbaar is. Dit in tegenstelling tot het abonnementenmodel waarbij lezers, meestal via een bibliotheek, tegen betaling toegang hebben.

Een van de belangrijkste voordelen van open access is dat het de zichtbaarheid en het gebruik van wetenschappelijke resultaten vergroot. Bezwaren zijn er ook. Zo is er bijvoorbeeld aandacht voor kwaliteit nodig.

De uitgangspunten van open access staan beschreven in de Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities (2003) Deze verklaring is door veel internationale organisaties voor wetenschappelijk onderzoek ondertekend, ook door alle Nederlandse universiteiten en onderzoeksorganisaties. 

Er zijn twee manieren om open access te bereiken: 

• Via de gouden route: publiceren via de platforms van de uitgevers, in open access tijdschriften. Deze route is doorgaans niet gratis. De publicatiekosten - de zogenaamde ‘article processing charge’ (APC’s)  - worden betaald door de auteur of zijn instelling. Sommige organisaties die wetenschappelijk onderzoek financieren, vinden open access belangrijk en zijn bereid de kosten voor hun rekening te nemen. Een overzicht van open access tijdschriften die wereldwijd toegankelijk zijn, vindt u op de website DOAJ. 

• Via de groene route: de volledige tekst van de wetenschappelijke publicaties staat in een repository, een publiek toegankelijke database in beheer bij een wetenschappelijke organisatie. De Nederlandse repositories vindt u via NARCIS, de Nederlandse portal voor wetenschappelijke informatie.  

Peter Suber, één van de grondleggers van de open access beweging, geeft deze definitie.